روزنامه وطن امروز
1396/11/10
فاز ما می‌توانیم
احسان سالمی: رئالیتی‌شو یا همان مستندمسابقه چند سالی هست که تبدیل به یکی از جذاب‌ترین و پرمخاطب‌ترین گونه‌های آثار تلویزیونی در کشورمان شده است. مدلی که تا امروز بیشتر برای تولید برنامه‌هایی ویژه خانواده‌ها از آن استفاده می‌شد ولی این روزها مرکز اوج کودک و نوجوان با ساخت مستندمسابقه «فاز» تجربه استفاده از این قالب برنامه‌سازی را برای تولید یک رئالیتی‌شو ویژه نوجوانان مورد استفاده قرار داده است. تجربه تازه و جالب توجهی که مرا به پشت صحنه ضبط فاز پنجم این مستندمسابقه کشاند؛ جایی در انتهای یکی از کوچه‌های محله سعادت‌آباد، آن هم در روزهایی که هنوز برف خیابان‌های تهران را سفیدپوش نکرده بود. جمعی از نوجوان‌های دختر و پسر که هر کدام در گوشه‌ای از راهروی ساختمان محل ضبط نشسته‌اند و مشغول خوردن ساندویچ‌های ناهار خود هستند، نخستین تصویری است که در ورود به استودیوی ضبط فاز با آن روبه‌رو شدم. تیم تولید کارش را آغاز کرده و من دقایقی پس از اینکه نخستین گروه از شرکت‌کننده‌های این بخش روبه‌روی دوربین‌ها و در کنار «مژده لواسانی» نشستند تا در ارتباط با کارهایی که در این فاز انجام داده بودند، صحبت کنند؛ وارد اتاق فرمان شدم. مثل همیشه چند دقیقه‌ای را در سکوت در گوشه‌ای از اتاق ایستادم و منتظر ماندم تا کمی کار پیش برود و بعد از آن سراغ عوامل پروژه بروم. چیزی حدود نیم ساعت گذشت تا بالاخره گروه فرصت استراحت چند دقیقه‌ای پیدا کند و من در فاصله وصل کردن HF (میکروفن‌های بیسیم) برای دو شرکت‌کننده دختری که قرار بود وارد استودیو شوند، سراغ «احسان کاوه» تهیه‌کننده فاز رفتم.تلاش برای تأثیر تربیتی مثبت بر نوجوانان
اولین سوالم از کاوه در ارتباط با فشردگی و سختی‌های ضبط و تدوین همزمان این فصل و رساندن آن به آنتن بود. سوالی که کاوه در پاسخ به آن با اشاره به سخت‌تر بودن فازهای اول تا چهارم این مسابقه که در شهریور ماه تولید شده بود، گفت: «ما در آن زمان بیش از 2 هزار ساعت راش ضبط شده داشتیم که باید مورد بازبینی قرار می‌گرفت و طی فرآیندی وارد مرحله تدوین می‌شد اما در این مرحله سختی تولید ما بیشتر برای رساندن کار به آنتن است». البته این سختی احتمالا هر چه باشد، سخت‌تر از کار کردن با نوجوان‌هایی از شهرهای مختلف و با روحایت مختلف نیست. جمله‌ای که تهیه‌کننده فاز در مواجهه با آن اینگونه پاسخ داد: «سختی‌های کار با نوجوانان در این پروژه 2 وجه داشت؛ نخستین مشکل در ارتباط با این موضوع مسائلی همچون اقامت، تردد و... این نوجوانان است که به خاطر اینکه نوجوانان زیر سن قانونی هستند، سختی‌های مضاعفی دارد که البته خدا را شکر، توانستیم آن را مدیریت کنیم اما مشکل دوم برای کار با نوجوانان، بیشتر مربوط به اقتضائات سنی آنها میشود که در این سن روحیه بشدت حساسی دارند و باید دقت بسیار زیادی در تعامل با آنها داشت. به همین خاطر همه تلاش ما بر این بوده که در جریان ضبط این مجموعه تاثیر تربیتی مثبتی بر این نوجوانان بگذاریم». فرصت کوتاه است و کاوه هم باید سریع‌تر سراغ ضبط برنامه بازگردد؛ برای همین آخرین سوالم را در ارتباط با بازخورد برنامه پرسیدم. کاوه در پاسخ گفت: «بازخوردهای گرفته شده در ارتباط با برنامه از روش‌های مختلفی به دست ما می‌رسد که بخشی از آن از طریق شبکه‌های اجتماعی و بخشی دیگر از طریق پیامک‌ها و عضویت در باشگاه هواداران مسابقه و مواردی از این دست است که خدا را شکر تا به امروز خوب بوده است. البته ما هنوز منتظر بازخورد رسمی مرکز افکارسنجی سازمان صداوسیما هستیم اما همه اینها در یک طرف ماجرا قرار دارد و طرف دیگر این ماجرا این است که به طور کلی برنامه‌هایی از این دست معمولا پس از عبور از فصل اولیه آنها، کم‌کم در میان مخاطبان جای خود را باز می‌کنند، کما اینکه برنامه‌ای همچون «خندوانه» هم با عبور از فصل صفر (فصل مقدماتی خود) توانست جای خود را در میان مخاطبان باز کند».
در ایران زیرساخت رئالیتی‌شو نداریم
میلاد دخانچی، کارگردان و سردبیر فاز دومین نفری است که سراغش می‌روم تا کمی با او در ارتباط با تجربه حضور در فاز صحبت کنم. دخانچی که پیش از این مخاطبان او را بیشتر به واسطه حضور در برنامه‌هایی همچون «جیوگی» و «سختانه» در خاطر دارند، در «فاز» یک تجربه و فضای کاملا متفاوت را تجربه کرده است؛ تجربه‌ای که خود اینگونه توصیفش کرد: تلفیق همه تجربیات تلویزیونی من در فاز جمع شده است. من کارم را 10 سال پیش در تلویزیون با تاک‌شو و ساخت مستند به شکل همزمان و در معاونت برون‌مرزی صداوسیما با ساخت «خاورمیانه امروز» آغاز کردم و بعد از آن با «دلینک» توانستم تجربیاتم را در این حوزه بیشتر کنم اما تجربه فاز به عنوان یک رئالیتی‌شو در واقع تلفیقی از همه تجربیات پیشین من در زمینه ساخت تاک‌شو و مستند بود. دخانچی که در فاز هم وظیفه سردبیری و هم کارگردانی را برعهده دارد و علاوه بر آن در بخش‌هایی از مسابقه به عنوان داور و همچنین مجری حضور پیدا کرده است، درباره چرایی این اتفاق می‌گوید: «حقیقت آن است که بخش زیادی از این اتفاق، از پیش برنامه‌ریزی نشده بود، چون ما در ایران زیرساخت رئالیتی‌شو نداریم. من قرار بود ابتدا فقط طراح این مستندمسابقه باشم ولی بعد از آن کم‌کم به دلایل مختلف نیاز شد که خودم به بخش‌های مختلف ورود کنم. مثلا ما سعی کردیم در این پروژه با چند نویسنده همکاری کنیم ولی باز هم در نهایت آن چیزی که می‌خواستیم درنمی‌آمد، برای همین مجبور شدم خودم مسؤولیت این کار را برعهده بگیرم. یا برای بخش داوری‌ها هم به همین صورت بود که بعد از اینکه یک فاز را کار کردیم، احساس کردم اگر خودم یک فاز را داوری کنم، می‌توانم آن الگویی که برای داوری مورد نظر هست به داوران بدهم اما به طور کلی این اتفاق بیشتر بر مبنای یک سعی و خطا پیش رفت». در ادامه وقتی از دخانچی می‌خواهم به عنوان طراح این مسابقه نظرش را در ارتباط با نکات مثبتی که تولید برنامه‌ای همچون فاز برای تلویزیون می‌تواند داشته باشد بگوید، اینگونه پاسخ می‌دهد: «فاز نه‌تنها برای من، بلکه برای همه تلویزیون، یک تجربه تازه محسوب میشود؛ چه به لحاظ وجوه تکنیکی و فنی آن که در عمل پیشرفت‌هایی را داشت و چه در زمینه محتوای این برنامه که به موضوعات تربیتی مرتبط با نوجوانان مربوط میشود».
اشاعه فرهنگ اعتماد به نوجوان‌ها، اصلی‌ترین هدف فاز
دخانچی در ادامه با اشاره به اینکه به نظر او موضوع این برنامه نوجوانان هستند ولی لزوما مخاطب آن فقط گروه سنی نوجوانان نیستند، اظهار کرد: «این مسابقه به نظرم به نوعی یک درس زندگی و حتی استعاره‌ای از وضعیت فعلی فرهنگی ما است. تلاش ما هم این بوده که سعی کنیم به شکلی این برنامه را تولید کنیم که بزرگسالان هم از دیدن آن لذت ببرند و احساس کنند چیزی برای آموزش به آنها دارد. من رشد بچه‌های شرکت‌کننده در این مسابقه را در این همین چند فاز دیدم و به نظرم نمایش همین رشد در رسانه ملی می‌تواند به مخاطب نوجوان این رسانه این پیام را بدهد که تو نیز به عنوان یک نوجوان می‌توانی به عنوان یک کنشگر اجتماعی فعالیت کنی. می‌توانی ایده داشته باشی و به فکر حل معضلات جامعه خود باشی. در واقع آن چیزی که حضرت امام می‌فرمایند که صداوسیما دانشگاه است، در ساخت این مجموعه همیشه سرلوحه ذهن من بود. از نظر من بزرگ‌ترین جذابیت این برنامه همان چیزی است که در هدف آن نهفته شده، یعنی اشاعه فرهنگ اعتماد به نوجوان‌ها؛ موضوعی که از همه موارد برای نوجوانان جذابتر است. آقای بحرانی، گوینده جناب‌خان در همین برنامه فاز حضور پیدا کرد و گفت شخصیت جناب‌خان حاصل ولگردی‌های من در خیابان بوده است. شاید این حرف به لحاظ تربیتی درست نباشد که من بگویم ولی به نظرم ما در فاز سعی کردیم وجه مثبت در جامعه بودن را ترویج کنیم. منظورم این است که نوجوان با دیدن این برنامه احساس کند او هم می‌تواند در جامعه خود تغییر ایجاد کند.
فاز با نمونه‌های خارجی خود برای نوجوانان برابری می‌کند
اتمام زمان ضبط در آن روز بالاخره فرصتی به من داد تا گپ و گفت کوتاهی با مژده لواسانی، مجری «فاز» داشته باشم. لواسانی که پس از ضبط قسمت‌های اولیه و غیراستودیویی فاز به تیم تولید این مستندمسابقه اضافه شده است، در ارتباط با چگونگی هماهنگ شدنش با تیم تولید این مجموعه گفت: اساسا من همیشه سعی کردم در کاری وارد شوم که از همان ابتدا به حضور من فکر کرده باشند و با آن تیم همراه بوده باشم. در این برنامه هم من از همان ابتدا در جریان تولید مستندهای تولید شده توسط بچه‌های شرکت‌کننده در این مسابقه بودم، ضمن اینکه نریشن‌های این کار را هم من خواندم و کاملا سناریوی کار در اختیار من قرار گرفت. البته همراهی و تعامل بالای گروه هم در این موضوع موثر بود». لواسانی که به واسطه برعهده گرفتن وظیفه اجرای برنامه بیش از بسیاری از اعضای گروه با نوجوانان حاضر در این مسابقه در تعامل است، در ارتباط با تجربه کار با نوجوانان گفت: فاز شاید تنها برنامه‌ای باشد که در شرایط فعلی فقط برای نوجوانان تولید میشود و کار بی‌نهایت سخت اما بسیار جذابی است. به نظر من تلویزیون سال‌هاست به این احتیاج داشته که برنامه‌ای را برای نوجوانان بسازد. دلیل اینکه من قبول کردم در این پروژه حضور پیدا کنم، علاوه بر اعتماد به تیمی که قرار بود در این پروژه با آن همکاری کنم، متفاوت بودن این برنامه است. یعنی این یک کار ساده برای نوجوانان نیست، فاز به معنای واقعی کلمه یکی رئالیتی‌شو است که با تمام نمونه‌های خارجی آن که در سطح خودش تولید شده، برابری می‌کند».
